Biała i czarna legenda Napoleona

Napoleon Bonaparte bez wątpienia był jedną z najwybitniejszych postaci w dziejach nowożytnej Europy. Jak każdy przywódca w dojściu do władzy, rozszerzeniu jej, a następnie utrzymaniu, musiał niejednokrotnie używać różnego rodzaju środków. Każde jego działanie miało za zadanie pomóc w utrzymaniu hegemonii europy kontynentalnej pod egidą Francuzów i ten fakt nie ulega wątpliwości. Wszystko ma dwie strony medalu, dlatego w tej pracy chcę przedstawić zarówno białą, jak i czarną legendę Napoleona, analizując jego postępowanie w aspekcie gospodarczym, społecznym, militarnym, oświatowym i politycznym.
Podstawą potęgi każdego kraju jest silna gospodarka. Nie inaczej było w przypadku Francji napoleońskiej. Gospodarka po Wielkiej Rewolucji Francuskiej i rządach Dyrektoriatu nie miała się najlepiej. Panowała inflacja i chaos finansowy, żeby temu zapobiec Napoleon w 1800 r. utworzył Bank Francuski- centralną instytucje finansową. Aby uspokoić społeczeństwo wprowadził szereg reform: książeczki pracy, utrudniające organizowanie oporu przez pracowników najemnych i roboty publiczne, żeby zyskać przychylność bezrobotnego proletariatu. Działania wojenne napędzały gospodarkę, rozpoczęła się industrializacja. Doba napoleońska to dla Francji okres pomyślności ekonomicznej, przerwany wprowadzeniem blokady kontynentalnej, która nie tylko pogarszała sytuacje ekonomiczną Wielkiej Brytanii, ale też krajów, które ją wprowadziły. Z drugiej strony taka sytuacja sprzyjała rozwojowi rodzimej produkcji.
Rozwój gospodarczy Francji szedł w parze z popularnością społeczną Napoleona. Mały Kapral o poparcie zabiegał poprzez szereg praw przyznawanych społeczeństwu. W 1801 roku podpisał konkordat ze Stolicą Apostolską, regulując sytuacje religijną w państwie. Wprowadził pełną równość obywateli, laickość prawa (np. śluby cywilne i rozwody), do końca zniósł feudalny system stanowy. Faktem jest, że sprawował władzę dyktatorską, ale nie dochodziło do masowych mordów. Zagwarantował nietykalność majątku prywatnego, wolność gospodarczą i religii. Ustanowił masową amnestię dla szlachty i duchowieństwa, wcześniej zmuszonego do emigracji, ale bez oddawania im dawnych majątków. Mimo, że Bonaparte sam nie był zbyt katolicki, to religię wykorzystywał do swoich celów np. otwierając wiele nieczynnych kościołów. Zadbał o bezpieczeństwo swoich poddanych wprowadzając straż pożarną, ułatwił orientacje w miastach ustanawiając zasadę numeracji ulic. Wszystkie te posunięcia zjednały Napoleonowi społeczeństwo, o czym świadczy fakt, że w 1804 roku został koronowany nie na Cesarza Francji lecz Francuzów. Rozbudził w swoich poddanych świadomość narodową. Patrząc na drugą stronę medalu Francja napoleońska była państwem policyjnym, wprowadzono cenzurę i kontrolę korespondencji.
Innym aspektem działalności Napoleona były prowadzone wojny i związane z nimi konsekwencje. Utrzymanie hegemonii w Europie wymagało prowadzenia działań wojennych. Wojska napoleońskie były innowacyjne: zniesiono podział na generałów- szlachciców i szeregowców- chłopów. O stopniu wojskowym decydowały umiejętności i zaangażowanie. Od czasów napoleońskich wprowadzono nowy styl walki. Jako główny cel Bonaparte uznał zniszczenie przeciwnika poprzez rozbijanie armii wroga na mniejsze jednostki. Zastąpiono szyk linearny tyralierą i kolumną. W armii Napoleona nie stosowano kar cielesnych, a żołnierze otrzymywali lekcję demokracji i wykształcenie. Jednak do prowadzenia działań zbrojnych na tak szeroką skalę potrzebni byli żołnierze, a ludność samej Francji była niewystarczająca. Wcielano do wojska dezerterów i jeńców z armii państw pokonanych. Napoleon bezlitośnie eksploatował podbite kraje, wcielając bardzo młodych mężczyzn do wojska. Nie liczył się z ludzkim życiem, a narody dążące do odzyskania niepodległości, które walczyły u jego boku, zmuszał do pacyfikacji powstań narodowowyzwoleńczych w podległych mu krajach np. we Włoszech, San Domingo czy Hiszpanii.
Mały Kapral wprowadził też zmiany w edukacji. Zreformował w szkolnictwo, wprowadził bezpłatne gimnazja. Kładziono duży nacisk na przedmioty ścisłe, aby wykształcić kadry wojskowe lub służby publicznej. Wkład w edukacje krajów podbitych również był duży: Napoleon zakładał nowe szkoły np. w Warszawie Szkołę Prawa i Administracji.
Ostatnim elementem, który chciałam omówić jest polityka prowadzona przez Bonapartego. Ujednolicił prawo w całym państwie- Kodeks Cywilny (1804 r.). Powiększył terytorium Francji, jednocześnie w państwach pokonanych wprowadził nowoczesne, jak na ówczesne czasy, prawa. Niestety zazwyczaj nie spotkało się to z poparciem miejscowej ludności, a sytuacje pogarszała polityka dynastyczna prowadzona przez Napoleona. Swoim postępowaniem czasem pomagał krajom pobitym np. przy okazji zajęcia Rzeszy, z kilkudziesięciu państewek stworzono 16 (Związek Reński). Bonaparte pomógł też Polakom, tworząc Księstwo Warszawskie, ale tylko dlatego, żeby mieć sojusznika i zaplecze podczas wyprawy na Moskwę, do której w końcu musiało dojść.
Reasumując działania Napoleona były podyktowane interesem Francji i chęcią podbicia Europy. Dla Francuzów w każdej z omówionych sfer było więcej korzyści niż strat. Bonaparte utworzył nowoczesne i świadome społeczeństwo. Jego wojsko miało charakter narodowy, a sposób prowadzenia działań wojennych był wykorzystywany długo po abdykacji jego pomysłodawcy. W kwestii prawodawstwa tam, gdzie wprowadzono Kodeks Cywilny nie powrócono już do feudalnych zależności. Wydaje mi się, że z przedstawionych w tej pracy argumentów wynika, iż postrzeganie prawdziwości czarnej i białej legendy tak wybitnej postaci, jest zależna od punktu patrzenia, a pozytywów wynikających z panowania Napoleona było więcej niż wad.