Naród polski utracił niepodległość w wyniku III rozbiorów w latach 1772, 1793 i 1795, jednak nigdy nie pogodził się z tym faktem. Dowodem na to są powstania: listopadowe, krakowskie, styczniowe oraz liczne organizacje konspiracyjne, działające w kraju i za granicą. Jako przykład można wymienić Hotel Lambert, Gromady Ludu Polskiego i Polskie Towarzystwo Demokratyczne, działające na emigracji i współpracujące ze spiskowcami w kraju, poprzez swoich emisariuszy. Pewne stało się jedno: dopóki trzej zaborcy: Rosja, Austria i Prusy będą zgodnie współpracować, a Polacy nie otrzymają pomocy z zewnątrz, status quo zostanie zachowany. Wobec tego mieszkańcy robili wszystko, by rozwijać kulturę i świadomość narodową. Czynili to poprzez przekazywanie młodym prawdziwej historii, tradycji i obyczajów, co było odpowiedzią na nasiloną rusyfikację i germanizację. Począwszy od klęski powstania styczniowego kultywowano pracę organiczną i pracę u podstaw, czekając na właściwy moment. Podczas rewolucji 1905 roku odrodziła się idea walki zbrojnej w obronie niepodległości. Sytuacja międzynarodowa (trwająca wojna rosyjsko- japońska) wydawała się odpowiednia lecz, mimo chęci wywołania powstania przez Polską Partię Socjalistyczną, nie udało się (Japończycy nie poparli polskich planów). Kolejna szansa nadeszła wraz z I wojną światową w 1914 roku. Celem mojej pracy jest nakreślenie sytuacji, która doprowadziła do odzyskania niepodległości przez Polskę po 123 latach niewoli oraz udowodnienie, że to wydarzenie było składową wielu czynników i działań poszczególnych osób, które musiały zaistnieć, aby miało miejsce.
I wojna światowa (1914-18), konflikt, w którym państwa zaborcze znalazły się „po dwóch stronach barykady” (Rosja należała do Ententy, a Austro- Węgry i Niemcy tworzyły państwa centralne), rodził nadzieję na odzyskanie niezależności. Wśród Polaków wykształciły się dwa główne poglądy dotyczące sposobu odzyskania suwerenności. Pierwsza z nich propagowana przez Narodową Demokracje z Romanem Dmowskim zakładał walkę pod skrzydłami rosyjskimi. Józef Piłsudski i Polska Partia Socjalistyczna byli zwolennikami związku z państwami centralnymi. Tymczasem organizacje emigracyjne podjęły wysiłki, aby uzyskać poparcie Ententy dla sprawy polskiej. Jedną z osób starających się o to był znany na całym świecie pianista- Ignacy Paderewski, który podczas rozmowy z brytyjskim premierem Asquithem usłyszał: „Nie ma żadnej nadziei na przyszłość dla ojczyzny pana- żadnej”. Dodatkowo Francja i Anglia były związane sojuszem z Rosją i nie mogły robić nic wbrew niej, bez uszczerbku na wzajemnych relacjach. Wielu Polaków było wcielanych do armii niemieckiej, austriackiej i rosyjskiej, a ziemie dostarczały żywności i towarów, dlatego wraz z przechylaniem się szali zwycięstwa na stronę Ententy państwa centralne były gotowe na ustępstwa. Pierwszym krokiem i być może najważniejszym, było ogłoszenie aktu 5 listopada (1916 roku), mówiącego o utworzeniu państwa polskiego bez ustalania granic. Wilhelm II i Franciszek Józef liczyli na pozyskanie ochotników, którzy będą gotowi walczyć w imię tej obietnicy. Najważniejszym dobrodziejstwem dla Polski płynącym z wydanego dokumentu było nagłośnienie sprawy niepodległości na arenie międzynarodowej i odebranie wyłącznego prawa do decyzji o tych ziemiach zaborcom. Państwa porozumienia entente cordiale nie mogły dopuścić do zmiany sytuacji na korzyść trójprzymierza, dlatego następstwem aktu 5 listopada było złożenie przyrzeczeń przez te kraje. 25 grudnia 1916 roku Mikołaj II wydał rosyjski odpowiednik dekretu, a w marcu następnego roku nadano Polakom prawo samostanowienia. Następnym pozytywem było utworzenie na mocy tych aktów namiastki polskich sił zbrojnych. 4 czerwca 1917 roku Francja zezwoliła na tworzenie na swoim terytorium Armii Polskiej, reprezentujących kraj za granicą. Sprawami organizacyjnymi, opieką ludności polskiej poza granicami i oficjalnie uznanym polskim przedstawicielstwem stał się Komitet Narodowy Polski z przewodniczącym Romanem Dmowskim. Kolejnym krokiem do odzyskania niepodległości było wygłoszenie 14 punktów prezydenta USA Thomasa W. Wilsona (duży wkład w to wydarzenie wniósł Ignacy Paderewski), w których przedostatni z nich mówił o istnieniu państwa polskiego w granicach etnicznych z dostępem do morza. 3 czerwca 1918 roku państwa trójporozumienia uznały utworzenie niepodległej Rzeczpospolitej za gwarancje pokoju międzynarodowego w przyszłości. Wojska polskie otrzymały własny front w okolicach Reims, dzięki czemu na konferencji w Paryżu w 1919 roku kraj został zaliczony w poczet państw zwycięskich. Ostatecznie I wojna światowa zakończyła się 11 listopada 1918 roku podpisaniem rozejmu w Compiegne, a państwami przegranymi były Niemcy, Austria, Węgry, Bułgaria i Turcja lecz także w pewnym sensie Rosja. W 1917 roku doszło tam do rewolucji, a państwo pogrążyło się w ogniu walk między bolszewikami, a białymi wojskami zwolenników caratu. W chwili zakończenia działań wojennych w Europie rosyjska sytuacja wewnętrzna była jeszcze nieustabilizowana.
Natomiast ludność na ziemiach byłej Polski nie czekała na zakończenie działań wojennych. Na długo przed tym dniem powstały tymczasowe ośrodki rządzące na skrawkach przyszłej II Rzeczpospolitej. Jedną z nich była utworzona w październiku 1918 roku Polska Komisja Likwidacyjna, mająca na celu likwidację władzy austriackiej w Galicji. Związał się z nią działacz PSL „Piast” Wincenty Witos. Na Śląsku Cieszyńskim powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, a w Lublinie 5 listopada Rada Delegatów Robotniczych oraz Tymczasowy Rząd Republikańsko- Demokratyczny z Edwardem Rydzem- Śmigłym na czele. Następnie powołano Rząd Ludowy z Ignacym Daszyńskim jako premierem. W Zagłębiu Dąbrowskim 8 listopada powstała Rada Delegatów Robotniczych ZD. Najstarszym z tymczasowych organów władzy była Rada Regencyjna, istniejąca od 1917 roku, z siedzibą w Warszawie i wpływami obejmującymi całą Kongresówkę. Zgodę na jej rządy wydał zaborca niemiecki, ale pozostawała nadal podległa Berlinowi, dlatego nie była darzona sympatią. Po powrocie Józefa Piłsudskiego z Magdeburga (został uwięziony po tzw. kryzysie przysięgowym, czyli odmówieniu złożenia przysięgi na wierność cesarzowi przez niego i podległy oddział) przekazała mu władzę wojskową (11 listopada) i cywilną (14 listopada). Dwa dni później jako Tymczasowy Naczelnik Państwa wysłał notę do Ententy, informującą o utworzeniu państwa polskiego, ale jego granice dalej nie były pewne, ponieważ wiele z krajów ościennych nie chciało pogodzić się z utratą terytoriów.
Młode państwo polskie musiało walczyć o swoje granice, ponieważ po tak wielu latach niewoli należne mu ziemie nie były oczywiste. Spór dotyczył m.in. Galicji Wschodniej (z Ukrainą), Wielkopolski, Śląska, Warmii i Mazur (z Niemcami), Wileńszczyzny (z Litwą) oraz Śląska Cieszyńskiego (z Czechosłowacją). O wszystkie te tereny toczono walki. Najpierw z 31 października na 1 listopada Ukraińcy zaatakowali Lwów, domagając się realizacji umów z Austrią z lutego 1918 roku, mówiących o utworzeniu na tych terenach państwa ukraińskiego. Miasta broniły Orlęta Lwowskie, czyli młodzi mieszkańcy, którzy stanęli w jego obronie. Najmłodsi z nich mieli po kilkanaście lat, a do ich bohaterstwa nawiązywały w przyszłości organizację strzeleckie o tej samej nazwie. W Wielkopolsce nadal stacjonowały ostatnie wojska niemieckie, duża część mieszkańców niemieckiego pochodzenia była nastawiona antypolsko. Konflikty były nieuniknione, a ich apogeum miało miejsce 26 grudnia- dzień po przyjeździe Ignacego Paderewskiego do Poznania. Starły się ze sobą dwie manifestacje: pro i antypolska. W trakcie zamieszek ostrzelano Bazar- hotel, w którym zatrzymał się pianista, co dało początek powstaniu wielkopolskiemu. W ciągu ponad miesiąca wyswobodzono całą Wielkopolskę, włączając ją do Polski (linia demarkacyjna została ustalona w połowie lutego w Trewirze). W styczniu 1919 na Śląsk Cieszyński wkroczyły wojska czechosłowackie. Spór zakończył się rozgraniczeniem ziem przez państwa Ententy: do Czechosłowacji włączono tzw. Zaolzie- terytorium leżące za rzeką Olzą. Było to porażką II Rzeczpospolitej, czego nie udało się zmienić nawet po odebraniu siłą tego terenu w 1938 roku. Kolejnym etapem wyzwalania ziem byłej I RP były III powstania śląskie. Śląsk jako terytorium z rozwiniętym przemysłem było cennym „nabytkiem”. W 1919 roku strajk w kopalni Mysłowice zapoczątkował pierwsze powstanie, którego celem było wyzwolenie od szykan i agitacji niemieckiej. Drugie wybuchło w 1920 roku, w podobnym celu. Trzecie- najlepiej zorganizowane- było manifestacją woli Ślązaków, związaną z przegranym plebiscytem w marcu 1921 roku. Największą bitwą stoczoną w tym wystąpieniu była walka w okolicy góry św. Anny w maju tego roku. Warmia i Mazury, gdzie na mocy postanowień konferencji paryskiej ogłoszono plebiscyt (lato 1920), zostały utracone na rzecz Niemiec. Wpływ na to miała propaganda niemiecka oraz wojna polsko- bolszewicka rozpoczęta 14 lutego 1919 roku i wizja klęski, w czasie trwania głosowania. Ostatecznie jednak nie udało się Leninowi przejść po „ trupie białej Polski”. Decydująca bitwa na przedpolach Warszawy (13- 25 sierpnia 1920 roku)- tzw. Cud nad Wisłą, została wygrana przez Polaków. Młode państwo obroniło niepodległość i zmusiło Rosję bolszewicką do uznania swoich granic (traktat ryski 18 marca 1921). Do rozwiązania pozostał jeszcze spór z Litwinami o Wileńszczyznę. Józef Piłsudski upozorował bunt wojsk polskich pod dowództwem gen. Lucjana Żeligowskiego. W październiku proklamował powstanie nowego państwa: Litwy Środkowej, za przystąpieniem której do II Rzeczpospolitej opowiedział się Sejm Wileński.
Polska odzyskała niepodległość, dzięki wielu czynnikom zaistniałym równocześnie. W wyniku rozwoju sprzyjającej sytuacji międzynarodowej mogła liczyć na poparcie państw Ententy oraz przegraną każdego z zaborców. Kluczową rolę odegrało utworzeniu własnych ośrodków rządowych i obrona terenów, z których chciano stworzyć terytorium (choć ostatecznie o ich przyznaniu zdecydowała konferencja pokojowa). Jednak nie byłoby tego wszystkiego bez położenia odpowiedniego gruntu pod te działania. Przez długi czas, mimo lat zaborów, kultywowano tradycję i kulturę polską, co było preludium do działań w obronie niepodległości, kiedy już nadarzyła się szansa na jej odzyskanie. Ogromną rolę w tym procesie odegrały postaci Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego. Nie bez powodu są oni nazywani „ojcami polskiej niepodległości”. Bez pierwszego z nich nie udałoby się obronić niepodległości wobec zagrożenia światową rewolucją bolszewicką, ani poszczególnych terytoriów. Dmowski i Paderewski zjednali przychylność państw Zachodu działalnością dyplomatyczną. Mimo różnic między nimi potrafili współdziałać w imię większego dobra, a ich starania dały efekt w postaci II Rzeczpospolitej funkcjonującej w latach 1918-1939. Niestety sposób w jaki Polska zdobyła terytorium niósł niebezpieczeństwo braku sprzymierzeńców wobec dwóch mocarstw sąsiednich: Rosji/ZSRR i Niemiec, co w niedługim czasie miało skończyć się kolejnym zaborem.
