Wigilia i cały okres adwentu, na dawnej polskiej wsi była kultywowana zarówno czerpiąc tradycje pogańskie i chrześcijańskie. Często zwyczajowość taka nawiązywała do czczonego niegdyś przez Słowian przesilenia zimowego. Niektóre z ludowych zwyczajów wigilijnych i adwentowych, są żywe nawet w dobie współczesnej.
Magiczny wieczór
Otwierający Święta Bożego Narodzenia wieczór Wigilijny, to czas niezwykle osobliwy i magiczny. To okres radosny i niezwykle uroczysty. Wszyscy bez względu na wyznanie wierzą, że to czas magiczny pełen cudów i spełnienia życzeń. Dla mieszkańców wsi utrzymujących się z rolnictwa, już w czasie przed wigilijnym czyli w okresie adwentu, był to okres niezwykły, w którym szykowano się do do jedynej w roku wieczerzy a następnie do Bożego Narodzenia. Dekorowano wówczas drzewka w sadzie kolorowymi wstążkami, aby w ten sposób uczcić Nowo Narodzone Dziecię. Późną jesienią, kiedy to kończyły się prace na polu, rolnicy mając już więcej czasu wykonywali ozdoby choinkowe i dekoracje do gospodarskiego obejścia.
Cztery niedziele
Cztery niedziele przed Bożym Narodzeniem, rozpoczynały adwent, a więc oczekiwanie na narodziny Chrystusa. Wówczas to rozpoczynał się post adwentowy i towarzyszące mu zwyczaje, które bardzo silnie wpływały na kulturę i folklor polskiej wsi. Dla rolników był to czas wielu nakazów i zakazów i tak na przykład mówiono, że…. „Kto ziemię w adwent pruje, ta mu trzy lata choruje. Kto sadu nie ozdobi, temu los w owoce nie przysposobi….Boże Narodzenie nazywano w tradycji ludowej „Godami”. Nazwa ta wzięła się od święta godowego, które pogańscy Słowianie obchodzili w związku z przesileniem zimowym.
Podłazy….
Stałym elementem Wigilii, były przystrojone gałązki drzew iglastych. Na Nowosądecczyźnie, Żywiecczyźnie i Podkarpaciu gałązki te nazywano „podłazami” lub „podłaźniczką”. Dekorowano nimi głównie drzwi do chaty, ale także wieszano pod sufitem. Zwyczaj strojenia choinek dotarł na wieś dopiero w XIX stuleciu. Funkcję choinek pełniły na wsiach często snopy siana ustawiane w kątach izb. Głównymi dekoracjami były wówczas, owoce i wypiekane stosownie wcześniej pierniki. Robiono też kolorowe łańcuchy, bibułkowe motylki i białe papierowe gwiazdki.
Charakter wigilii
Wieczerza wigilijna miała niezwykle uroczysty, a jednocześnie podniosły charakter. Tylko pani domu mogła odchodzić od stołu podając kolejne potrawy, nikt nie mógł rozmawiać podczas spożywania tego jedynego w roku wieczornego posiłku. Na stole ustawiano co najmniej siedem potraw. Główne były to dania takie jak kutia makowa z makaronem, ryby smażone i w zalewie octowej, a także drożdżowe babki.
W Koziej Woli
W regionie świętokrzyskim znana była pani Eleonora, która mieszkańcom pobliskich Końskich służyła dobrą radą jak udekorować stół wigilijny, jak podać różnego rodzaju potrawy oraz jakie ozdoby choinkowe powinny stanowić główną dekorację bożego drzewka. Doradzała ona także, jak jeść wieczorną kolację, aby nie przytyły mające do tego skłonności panie. Jak mawiała pani Eleonora, przed spożyciem kolacji panie powinny najpierw spożyć sporą ilość owoców.
W ostrowieckiej Szewnej
We wsi Szewna, obowiązywał zwyczaj picia dużej ilości kompotu z suszu, aby tym sposobem zjadły panie cierpiące na otyłość dużo mniej kolacji wigilijnej no i oczywiście aby przy okazji nie przytyć. Ten sposób na mniejsze jedzenie zaczął po pewnym czasie nosić nazwę odchudzanie ze wsi Szewna.
Ewa Michałowska – Walkiewicz
