KONFERENCJE KOALICJI ANTYHITLEROWSKIEJ 1940-1945. CZĘŚĆ 1.
O koalicji antyhitlerowskiej nie można mówić nie wspominając o trzech najbardziej znaczących konferencjach w Jałcie, Teheranie i Poczdamie. Jednakże należy pamiętać, że nie były one jedynymi. Choć reszta w większości była spotkaniami dwustronnymi. W tym materiale chciałbym krótko przedstawić o czym rozmawiano i jakie zapadały decyzje dotyczące prowadzenia wojny i kształtu powojennego świata.
W miarę rozwoju działań wojennych Brytyjczycy w coraz mniejszym stopniu liczyli się ze stanowiskiem swoich europejskich sojuszników. Większą wagę przykładając przykładając do nawiązania współpracy z ZSRR i USA. W pierwszym wypadku działania te zakończyły się fiaskiem, choć jesienią 1940 r. angielski MSZ był gotowy do szerokich ustępstw na rzecz Stalina. M. in. w zamian za życzliwą neutralność, obiecywano uznanie zwierzchności ZSRR nad państwami bałtyckimi, Besarabią, płn. Bukowiną i polskimi Kresami. W końcu jednak politycy angielscy doszli do wniosku, że to zbyt daleko idące ustępstwa.
Rozmowy prowadzone z USA były łatwiejsze. Już 2 IX 1940 r. podpisano układ "Niszczyciele za bazy", na mocy którego Wlk. Brytania wydzierżawiała Amerykanom 8 baz na Atlantyku na okres 99 lat, a otrzymywała 51 przestarzałych niszczycieli do ochrony konwojów.
W USA zauważono, ze na wojnie w Europie (i nie tylko) można zarobić i zbudować niezły kapitał polityczny. 11 III 1941 r. Kongres uchwalił "Lend Lease Act", czyli ustawę o pożyczkach i wynajmie. Prezydent otrzymał uprawnienia do wypożyczania, dzierżawy i darowizn sprzętu wojskowego oraz innych towarów krajom walczącym z "Osią". Początkowo skierowany był do Chin, Wlk. Brytanii, później ZSRR i innych krajów. Decydującym impulsem do przyspieszenia konsolidacji obozu antyhitlerowskiego stała się napaść III Rzeszy na ZSRR 21 VI 1941 r. Już 12 VII tego roku podpisano brytyjsko-radziecki układ o wspólnym działaniu przeciwko Niemcom. Zakładał on wspólną walkę, a także zakaz zawarcia separatystycznego rozejmu bez zgody drugiego sygnatariusza.
Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej przyspieszył również proces zacieśniania stosunków z brytyjsko-amerykańskich. W dniach 9-12 VIII miała miejsce tzw. Konferencja Atlantycka u wybrzeży Nowej Fundlandii. Odbyła się na pokładach okrętów "Augusta" i "Prince of Wales". W dwa dni po zakończeniu rozmów podpisano Kartę Atlantycką. Jej głównymi założeniami były:
– priorytet zasad moralnych w działaniach politycznych
– wyrzeczenie się ekspansji terytorialnej
– nieakceptowanie zmian terytorialnych bez zgody zainteresowanych narodów
– poszanowanie prawa każdego narodu do samostanowienia
– przestrzeganie równego dostępu do handlu światowego
– rozwijanie międzynarodowej współpracy gospodarczej
– zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa po zniszczeniu nazizmu
– poszanowanie zasady otwartości mórz
– poparcie dla zasad wyrzeczenia się przemocy w stosunkach międzynarodowych i rozbrojenie państw prowadzących agresywną politykę zagraniczną
Karta była ważna przede wszystkim dla tzw. Małych Aliantów, dostrzegających w niej zabezpieczenie swojej niezawisłości oraz integralności terytorialnej przed zaborczą polityką mocarstw. Podpisało ją 47 państw.
W dniach 29 IX – 1 X 1941 r. odbyła się I Konferencja Moskiewska. Poświęcona była ustaleniu konkretnego kształtu pomocy państw zachodnich dla ZSRR, obiecanej w układzie radziecko-brytyjskim. Określono, że wschodni sojusznik będzie otrzymywał m. in. 400 samolotów i 500 czołgów na miesiąc począwszy od czerwca następnego roku. A także otrzyma kredyt w wysokości 1 mld $. W grudniu przybył Anglikom jeszcze jeden i to bardzo silny sojusznik. Rozpoczęła się wojna japońsko-amerykańska. Odbyła się kolejna konferencja strategiczna (22 XII 1941-14 I 1942) brytyjsko-amerykańska. Podjęto na niej decyzję o utworzeniu wspólnego, najwyższego organu dowodzenia – Połączonego Komitetu Szefów Sztabów, a także uzgodniono, że główny wysiłek zbrojny zostanie skierowany na pokonanie III Rzeszy, jako najsilniejszego z państw "Osi".
1 I 1942 podpisano Deklarację Narodów Zjednoczonych. Początkowo była podpisana przez USA, ZSRR, Wlk. Brytanię i Chiny, później dopisały się 22 państwa. Inicjatorem tej deklaracji byli Amerykanie dążący do przekształcenia tworzącej się Wielkiej Koalicji w formalny związek mocarstw. Sygnatariusze odwołując się do postanowień Karty Atlantyckiej zobowiązali się do pełnego zaangażowania w walkę z państwami "Osi" oraz ich sojusznikami, a także do współpracy z innymi członkami koalicji. Potwierdzono również zasadę niezawierania separatystycznych rozejmów.
W styczniu (14-24) następnego roku miała miejsce konferencja w Casablance. Pojawili się na niej Roosevelt i Churchill. Podjęto tam decyzję, że wojnę może zakończyć tylko bezwarunkowa kapitulacja III Rzeszy i jej sojuszników. A najważniejszym zadaniem strategicznym aliantów jest pokonanie wojsk nieprzyjacielskich w Afryce Płn. do końca maja 1943 r., lądowanie na Sycylii (op. "Husky") oraz intensyfikacja bombardowań strategicznych Niemiec. Zdecydowano również o przesunięciu inwazji na Francję na rok 1944 i powołanie specjalnego zespołu (Najwyższy Sztab Sił Sojuszniczych), do opracowania szczegółowego planu tej operacji. Wyrażono również zgodę na przeprowadzenie operacji "Anakim" mającej na celu odblokowanie drogi birmańskiej, będącego głównym szlakiem zaopatrzeniowym dla walczącej z Japonią armii chińskiej.
W roku 1943 odbyło się bardzo wiele spotkań mocarstw koalicji antyhitlerowskiej. Następne odbyło się 12-25 maja w Waszyngtonie pod kryptonimem "Trident". Ustalono tam, iż inwazja na Francję siłami 29 dywizji nastąpi nie później niż 1 V 1944 r. Z kolei kwestię desantu w płd. Włoszech uzależniono od rozwoju sytuacji po wykonaniu operacji "Husky". W związku z niepowodzeniem planu "Anakim" Amerykanie proponowali zorganizować uderzenie jeszcze raz, natomiast Churchill optował za atakiem na Indie Holenderskie. Osiągnięto kompromis. Operacje birmańskie uznano za pierwszoplanowe zadanie na Dalekim Wschodzie. Jednakże rozpoczęcie ofensywy przesunięto na rok 1944. Postanowiono również o zainstalowanie baz wojskowych na portugalskich Wyspach Azorskich.
Konferencja w Quebec pod kryptonimem "Quadrant" (14-21 VIII 1943) była spowodowana udaną inwazją na Sycylię (9-10 VIII), obaleniem Mussoliniego oraz podjęciem przez rząd Pietra Badoglia rozmów z Aliantami w sprawie kapitulacji. W czasie obrad podjęto ostateczną decyzję o rozpoczęciu przygotowań do wykonania planu "Overlord" (pocz. 1 V 1944). Inwazję w Normandii miał wspomóc desant na południu Francji. Zalecono również dalsze kontynuowanie bombardowań Niemiec. Postanowiono również o wywarciu presji na Hiszpanii, by ta ograniczyła swoją współpracę z III Rzeszą. Potwierdzono, że na Dalekim Wschodzie priorytetem jest otwarcie drogi birmańskiej.
W miedzy czasie trwania konferencji USA i Wlk. Brytania podpisały układ (19 VIII) o współpracy i wymianie informacji w dziedzinie badań nad energią atomową, który precyzował zasady "Tube Alloys". Żadna ze stron miała nie użyć tej broni przeciwko drugiej, a przeciwko trzeciej stronie można to było zrobić za obopólną zgodą. Ponadto Brytyjczycy mogli stosować osiągnięcia atomowe w celach przemysłowych i handlowych tylko na warunkach prezydenta USA.
W dniach 19-30 X 1943 r. Anthony Eden (ANG), Cordell Hull (USA) i Wiaczesław Mołotow spotkali się w Moskwie, by przygotować kolejną konferencję. Mołotow żądał przeprowadzenia operacji francuskiej jeszcze w 1943 r. oraz wywarcia presji na Turcji, by ta przystąpiła do wojny z III Rzeszą. Wysunął również postulat udostępnienia radzieckim samolotom lotnisk na terenie Szwecji. Amerykańska wizja pokoju zakładała dominację wielkich mocarstw w dziedzinie militarnej oraz polityki zagranicznej, przy zachowaniu suwerenności wewnętrznej i gospodarczej mniejszych państw. Wyobrażali sobie powojenny ład światowy jako swego rodzaju "układ otwarty", w którym panowała by swoboda przepływu ludzi i kapitału. Natomiast Moskwa obstawała przy modelu "układu zamkniętego", gdzie świat podzielony byłby na izolowane w znacznym stopniu od siebie strefy wpływów mocarstw. Eden dążył również do skonkretyzowania koncepcji Hulla, proponując podpisanie układu o wspólnej odpowiedzialności trzech narodów za sytuację w Europie. Wysunął również koncepcję stworzenia federacji państw środkowoeuropejskich. Propozycje te szybko zostały jednak utrącone.
30 X podpisano deklarację w sprawie bezpieczeństwa powszechnego, w której zapowiedziano utworzenie powszechnej organizacji międzynarodowej, opartej na zasadzie równości państw i dostępnej dla wszystkich. Jej zadaniem miało być utrzymanie pokoju. Z kolei terytorium Niemiec powinno być okupowane do momentu podpisania traktatu pokojowego (Międzysojusznicza Komisja Kontroli). Hitlerowcy mieli zostać osądzeni w krajach, gdzie działali, a głównych zbrodniarzy miano osądzić w trybie specjalnym. Zapowiedziano również oderwanie Prus Wschodnich od Niemiec oraz unieważnienie aneksji Austrii. Pozostałe kwestie dotyczące Niemiec miała rozstrzygać Europejska Komisja Doradcza.
W drugiej części zostaną opisane konferencje w Teheranie (28 XI-1 XII 1943), Quebec (12-17 IX 1944), Jałcie (4-11 II 1945) i Poczdamie (17 VII- 2 VIII 1945).
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Autor: Marcin Natora
