RELACJA: Pierwsza w Polsce międzynarodowa konferencja ARCHIWA SPOŁECZNE. MODELE WSPóŁPRACY Z PAŃSTWEM oraz I Dzień Darczyńcy Pamięci
Archiwa społeczne istnieją w każdym kraju. Tysiące ludzi z całego świata gromadzą dokumenty, fotografie, wspomnienia, w swoje ręce biorąc zadanie dokumentowania jakiegoś skrawka historii. Specyfikę oddolnej działalności archiwistycznej w sześciu krajach pokazała konferencja ARCHIWA SPOŁECZNE. MODELE WSPóŁPRACY Z PAŃSTWEM, która odbyła się 6 października 2014 roku w Domu Spotkań z Historią.
Celem wymiany doświadczeń na tak szeroką skalę terytorialną było umiejscowienie polskiego ruchu archiwów społecznych w ogólnoświatowym kontekście. Stało się to punktem wyjścia do dyskusji o stanie polskiej archiwistyki społecznej. A jest to dla niej moment szczególny. Dzięki projektowi Ośrodka KARTA „Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce” przedstawiciele towarzystw, fundacji, organizacji lokalnych zajmujących się historią mają szanse się profesjonalizować, szkolić z zakresu cyfrowej archiwistyki, otrzymywać darmowe narzędzia do katalogowania zbiorów. Rozpoczyna się także etap wypracowywania modelu współpracy archiwistyki społecznej z państwem.
Czy i jak taka współpraca jest podejmowana na świecie, opowiadali na konferencji goście z Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii, Nowej Zelandii i Kanady.
Na rodzimym gruncie archiwistyka społeczna jest dziedziną powszechnie niemalże nierozpoznawalną. Według badań KARTY, na które powoływano się podczas konferencji, tylko 12% Polaków kojarzy zagadnienie archiwów społecznych, a jednocześnie niemal połowa Polaków, po wyjaśnieniu pojęcia, chciałaby włączyć się w ten ruch przekazując swoje zbiory prywatne. Archiwum społeczne wpisuje się w nurt historii publicznej, zakładającej wspólną pracę społeczeństwa nad odtwarzaniem pamięci zbiorowej, o czym mówiła dr Anna Kurpiel z Uniwersytetu Wrocławskiego.
Konferencja ARCHIWA SPOŁECZNE. MODELE WSPóŁPRACY Z PAŃSTWEM była okazją do poznania stanowiska państwowego, które reprezentował Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych – Władysław Stępniak oraz stanowiska archiwów społecznych, które wygłosił Prezes Ośrodka KARTA, Zbigniew Gluza. Dokładnie zostały przedstawione założenia projektu “Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce” prowadzonego pod przewodnictwem Katarzyny Ziętal z Ośrodka KARTA. Projekt ma na celu zmianę sytuacji archiwistyki społecznej w Polsce, zapewnienie trwałości archiwów społecznych, zbudowanie fundamentów dla dokumentowania historii społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, stworzenie polskiego modelu systemowej współpracy archiwistyki państwowej i społecznej. Instytucjonalizacja archiwistyki społecznej nie oznacza utraty niezależności przez podmioty ją tworzące.
W Wielkiej Brytanii pojęcie „archiwum społecznego” jest dobrze zakorzenione. Prowadzone są liczne badania nad tą dziedziną, działa grupa rzecznicza i koordynująca tego typu archiwa. Możliwe są różne formy wsparcia finansowego, ale brak jednego programu dotacyjnego dedykowanego archiwom społecznym. Temat ten przybliżyła Julianne Nyhan, badaczka z University College London.
We Włoszech nie istnieje pojęcie archiwum społecznego, mimo wielości inicjatyw, które można zaliczyć do tej kategorii. Oddolne działania archiwalne wspierane są przez agencję nadzoru, której szef (dla regionu Emilia Romania), Stefano Vitali wystąpił na konferencji.
Joanna Newman jest konsultantką archiwalną w Nowej Zelandii. W swoim wystąpieniu wskazała szereg czynników wzmacniających trwałość archiwów. Pomoc nowozelandzkim archiwom społecznym jest zapisana w celach archiwów państwowych, jednak w praktyce, z powodów finansowych, jest ona bardzo ograniczona.
Niemieckie „wolne archiwa” wywodzą się z protestów roku 1968 i obejmują archiwa ruchów ekologicznych, pacyfistycznych, feministycznych. Szefowa archiwum Fundacji Niemieckiego Ruchu Kobiecego, Cornelia Wenzel przedstawiła działanie sieci archiwów feministycznych, które regularnie się gromadzą i prowadzą wspólne projekty.
W Kanadzie jeszcze do 2012 roku prowadzony był program wsparcia archiwów społecznych, oferujący dotację rządową dla tego typu inicjatyw. Mimo likwidacji programu, nadal działają setki kanadyjskich archiwów społecznych. Największe z nich, gromadzące materiały dotyczące zachodniej Kanady, odwiedza rocznie ponad 120 tysięcy użytkowników. Temat
przybliżyła Gabriela Pawlus-Kasprzak z Uniwersytetu w Toronto.
W efekcie to bezprecedensowe wydarzenie, jakim była międzynarodowa konferencja ARCHIWA SPOŁECZNE. MODELE WSPóŁPRACY Z PAŃSTWEM po raz pierwszy odbywająca się w Polsce, stała się punktem wyjścia do powszechnej dyskusji nt. roli archiwistyki społecznej w kraju oraz możliwości dialogu ze strukturami państwowymi w tej kwestii. Archiwa społeczne są, nie do końca jeszcze docenianym, podstawowym wyrazem obywatelskości i działania społecznikowskiego. Podsumowanie takie, wypowiedziane przez moderatora panelu – Alka Tarkowskiego, Dyrektora Centrum Cyfrowego, stanowiło pointę zamykającą konferencję.
Fundacja Ośrodka KARTA po raz pierwszy miała także okazję uroczyście podziękować swoim darczyńcom, których pamiątki gromadzi już od ponad 32 lat. Po Konferencji w Domu Spotkań z Historią odbył się pierwszy Dzień Darczyńcy Pamięci, w trakcie którego dyplomy z rąk Prezesa KARTY – Zbigniewa Gluzy otrzymało prawie 50 darczyńców. Wśród nich byli właściciele zbiorów, a także ich dzieci i wnuki. Każdy podkreślał, że tylko dzięki współpracy z KARTĄ pamięć ich lub o ich bliskich może przetrwać, a razem z nią wspomnienia, historie, dowody na istnienie tego, co już dawno przeminęło.
Ośrodek KARTA chciałby, aby Dzień Darczyńcy Pamięci stał się regularnym świętem wszystkich, którzy wzbogacili archiwa społeczne o swoje prywatne archiwalia – kolekcje rodzinne, ważne dokumenty, czy po prostu – zapiski. Wśród uhonorowanych darczyńców znaleźli się, m.in. Zbigniew Lubieniecki – na podstawie wspomnień którego Ośrodek KARTA wydał niedawno książkę, pt. “Łowca” i Zdzisław Najder – były dyrektor Rozgłośni Radia Wolna Europa. Jak powiedział jeden z nagrodzonych – wspomnienia seniorów są pomostem między przeszłością, a współczesnością i instytucji zbierających je tak, jak KARTA, powinno być więcej.
Ze zbiorów ofiarowanych KARCIE można korzystać w Archiwach Ośrodka KARTA: http://karta.org.pl/Archiwa_i_bazy_danych/78
Dzień Darczyńcy Pamięci oraz konferencja „Archiwa społeczne. Modele współpracy z państwem” organizowana przez Ośrodek KARTA we współpracy z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych oraz Domem Spotkań z Historią jest częścią projektu „Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce”. Projekt realizowany jest w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
