Łyżka, była jednym z pierwszych sztućców używanych w kuchni. Wynalazł ją oczywiście człowiek, ale początkowo nie pełniła ona roli, jak to powiedział polski król Jan III Sobieski, „nabieracza zupowego”.
Jedząc zupę muszlą
Początkowo rolę dzisiaj nam znanej łyżki, pełniły na przykład muszle bądź też łupiny większych orzechów. Podobno w 1500 roku przed narodzeniem Jezusa, ludzie zaczęli używać wystruganych z drewna przyborów kuchennych łudząco przypominających dziś nam znaną łyżkę. Jedzono nią sosy i prażoną kaszę.
W Starożytnym Egipcie
Starożytni Egipcjanie pierwsi wymyślili sztućce metalowe. Jak podaje nam historia, ich technika wytwarzania wspomnianych przedmiotów, nie miała sobie równych na całym ówczesnym świecie. Z biegiem lat w Imperium Rzymskim, także zaczęto produkować sztućce, a nawet warto podkreślić w tym miejscu, iż wówczas narodziły się dwa wzory łyżek. Była to tak zwana „ligula” posiadająca owalny pręcik, zwany z czasem trzonkiem, i owalny czerpak. Kolejnym wzorem łyżek, była tak zwana „cochleare”, w której czerpak miał postać maleńkiej miseczki. Pierwsza z nich była formą wyjściową do znanych nam współcześnie łyżek stołowych. Druga zaś, do tak zwanych łyżek wazowych – nalewajek, zwanych inaczej chochelkami.
Drewniane łyżki
W Polsce drewniane łyżki miały powszechne zastosowanie w dobie średniowiecza. W XVI stuleciu, zaczęto już doceniać metalowe wyroby kuchenne. Wykonywano je ze srebra, cyny, a niekiedy też i ze złota. W domach najbogatszych ludzi pojawiały się tak zwane łyżki „nabieraki”. Były one prawdziwymi dziełami sztuki. Trzoneczki ich były pokrywane misternymi rzeźbami, a nawet precyzyjnymi dekoracjami z macicy perłowej. Często też, na przełomie średniowiecza i renesansu, rzeźbiono na łyżkach takie oto napisy „Pamiętaj człowiecze, że cię nie długo na świecie”, „O łyżkę nie prosi, kto ją ze sobą nosi”, „Nie kładź mię zanadra, bym ci nie wypadła”. Te sentencje pisał najczęściej Mikołaj Rej z Nagłowic. On to też mawiał na łyżkę, którą mu podawano do stołu„wykrzywnik nazupowy”.
Z cennego kruszcu
Wykonane z cennego kruszcu sztućce, nie tylko dodawały splendoru gospodarzom podczas wszelkich biesiad, ale były też one też pewnego rodzaju lokatą kapitału. Nasz polski pisarz , Józef Ignacy Kraszewski, opisywał w Gazecie Warszawskiej w roku 1858, kolekcję przedmiotów dawnych, w której były też eksponowane sztućce. […]…„Jednym z najciekawszych jest zbiór łyżek, za pasem noszonych dawniej, kiedy w obozie, na uczcie u pana brata, w wyprawach dalekich, szlachcic zawsze nóż i łyżkę wozić z sobą musiał”[…]….
Łyżka jako jednostka miary
Łyżka używana do spożywania zupy, stanowiła jednostkę dawnej miary. Odmierzano w ten sposób substancje ciekłe, a niekiedy sypkie, jak na przykład kaszę. Wszyscy znamy z polskiej literatury powiedzenia „płaska łyżka stołowa” lub „ łyżka z czubem”. Łyżeczka do herbaty, stanowiła jednostkę miary na przykład dla odmierzania płynnych leków.
Ciekawostki o łyżce
Unikalne łyżki, są obiektem westchnień i pożądania dla kolekcjonerów. W pracowni rosyjskiego jubilera Petera Carla Fabergé powstawały najbardziej precyzyjne wzory łyżek i łyżeczek. Od imienia tego człowieka nazywały się one Peterkami. Łyżki są też popularnym prezentem na przykład z okazji chrzcin. Podobno tak trzeba mówić na łyżeczkę, jak miało na imię obdarowane nią dziecko. W Suchedniowie z okazji chrzcin małego Barucha także dano mu srebrną łyżeczkę. W związku z tym miała miejsce pewna zabawna historia. Niania małego Barucha chciała chłopca nakarmić Baruchem. O czym relacjonowała później jego matce …Wzięłam Barucha na ręce i Baruchem mu dawałam klucha, by Baruchem nakarmić Barucha. Kluch wypadł z ust Barucha, ja Baruchem ciach za klucha i znów karmiłam kluchem Barucha…
Ewa Michałowska-Walkiewicz
