Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej zdawano sobie sprawę, że wojna ta będzie przegrana, z uwagi na brak reakcji sojuszników, jak i inwazję trzech (Niemcy, Słowacja, ZSRR) sąsiadów na teren Rzeczypospolitej z zachodu, północy, południa i wschodu. Polakom pozostawało do wyboru: poddać się, walczyć aż do wykrwawienia się narodu, albo- korzystając z nabytych w trakcie I wojny światowej doświadczeń- utworzyć konspirację skierowaną przeciw okupantom. Jeszcze przed upadkiem Warszawy, 27 września 1939, grupka oficerów Wojska Polskiego utworzyła w stolicy pierwszą tajną organizację zbrojną- Służbę Zwycięstwu Polski (SZP), z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim na czele.
Michał Karaszewicz-Tokarzewski, zdjęcie ze zbiorów Wikimedia Commons, Jerozolima 1942.
SZP-nowa POW?
Służba Zwycięstwu Polski czerpała z tradycji Polskiej Organizacji Wojskowej, konspiracyjnej organizacji niepodległościowej z poprzedniej wojny.
Zastępcą Karaszewicza-Tokarzewskiego był ceniony teoretyk walk ulicznych, ówczesny pułkownik Stefan Rowecki– który przybrał pseudonim ,,Grot".
W październiku 1939 miała mieć miejsce pierwsza akcja polskiego ruchu oporu- zamach na Adolfa Hitlera, który 5 października przyjechał do Warszawy odebrać defiladę od wojsk zwycięskiego Wehrmachtu. Akcja została jednak odwołana, a ładunków nie zdetonowano.
W tym samym miesiącu Karaszewicz-Tokarzewski odbył podróż po Polsce w celu formowania struktur SZP- dowództwa organizacji utworzono zarówno na ziemiach okupowanych przez Niemców, jak i Sowietów. SZP miało swą komórkę również na Litwie, której ZSRR przekazał Wilno wraz z okręgiem.
Obok Komendy Głównej SZP powstała też Główna Rada Polityczna, grupująca najważniejsze polskie partie polityczne. Komisarzem cywilnym przy SZP został jeden z liderów PPS, Mieczysław Niedziałkowski.
ZWZ (1939-1942)
W listopadzie 1939 uznano, że formuła SZP nie sprawdza się, dlatego też musi powstać ,,jedyna działająca na terenie kraju ogólnonarodowa, ponadpartyjna i ponadstanowa"1 organizacja wojskowa, skupiająca w sobie jak najwięcej środowisk. Taką właśnie miał być Związek Walki Zbrojnej, z Komendą Główną w Paryżu. Komendantem Głównym ZWZ został gen. Kazimierz Sosnkowski, a kraj podzielono na 6 obszarów:
Oddziałami ZWZ na obszarach obejmujących okupację niemiecką dowodził gen. Stefan ,,Grot" Rowecki.
Oddziałami ZWZ na obszarach obejmujących okupację radziecką dowodził gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski.
Do objęcia dowództwa przez Karaszewicza-Tokarzewskiego nie doszło; został on zatrzymany w trakcie przekraczania granicy z ZSRR przez NKWD i do sierpnia 1941 był więziony. Kluczową rolę w ZWZ grał więc ,,Grot", który po upadku Francji został też Komendantem Głównym ZWZ.
Stefan Rowecki ,,Grot", zdjęcie z lat okupacji na licencji Wikimedia Commons.
ZWZ był cieszącą się niezależnością organizacją konspiracyjną; w 1940 roku podjęto pierwszą tzw. ,,akcję scaleniową", by podporządkować ZWZ ponad 60 organizacji, które uznano za odpowiednie do współpracy. W latach 1940-1941 Związek był już największym spośród zrzeszeń niepodległościowych w Polsce.
Ale walka zbrojna to nie wszystko; w lipcu 19402 w Warszawie uruchomiono tajne studium polonistyki i historii, które było częścią prowadzonej już w 1939 roku akcji przeciw polityce oświatowej hitlerowców. Rozwój tajnego nauczania pozwolił wychować całe pokolenie powojennej inteligencji, tak potrzebnej zniszczonemu po wojnie państwu.
ZWZ przygotowywał się do powszechnego powstania w chwili wkroczenia regularnej armii do Polski. W tym celu gromadzono broń, środki pieniężne i prowadzono szkolenie wojskowe.
Rozkazem z 14 lutego 1942 roku, by podkreślić ogólnonarodowość i powszechność organizacji, gen.Sikorski zmienił nazwę ZWZ na Armię Krajową (AK).
AK (1942-1945)
Skład Armii Krajowej stanowili przede wszystkim ci żołnierze, podoficerowie i oficerowie, którym udało się uniknąć niewoli we wrześniu 1939. Ale nie tylko. Zasilali ją także tzw. ,,cichociemni", tj. oficerowie PSZ na Zachodzie wyszkoleni w działaniach dywersyjnych w Wielkiej Brytanii i zrzucani z pokładów samolotów na teren okupowanego kraju.
Licznie napływała do AK także młodzież; w końcu 1943 roku AK miała liczyć ok.250 tys. żołnierzy.
Podobnie jak jej poprzedniczka, AK również dokonywała akcji scaleniowych, m.in. z Bch pod dowództwem Franciszka Kamińskiego; niezależność od niej zachowywało podziemie skupione wokół tzw. ,,obozu narodowego", a całkiem nieprzychylne były jej środowiska komunistyczne, które dla zamanifestowania odrębności używały nawet orła bez korony.
Orzeł AK- źródło: Wikimedia Commons
Orzeł GL i AL- dwóch organizacji komunistycznych.
Armia Krajowa prowadziła działania dywersyjne i sabotażowe, współpracowała z młodzieżą z Szarych Szeregów i Organizacją Małego Sabotażu ,,Wawer". Jednak jej dowódca był stale poszukiwany przez Gestapo. Zdekonspirowali go agenci ulokowani w wywiadzie AK, przez co 30 czerwca 1943 Niemcy aresztowali ,,Grota" w konspiracyjnym mieszkaniu przy ul.Spiskiej w Warszawie. Jego następcą w AK został Tadeusz ,,Bór" Komorowski.
Tadeusz Bór-Komorowski.
Jedną z jego pierwszych decyzji było bardziej energiczne niż dotychczas wystąpienie przeciw osadnictwu niemieckiemu na Zamojszczyźnie.
Komorowski miał dobre chęci, lecz brakowało mu realizmu w myśleniu i działaniu. 12.06.1944 gen. Stanisław Tatar z ramienia AK prowadził wraz z premierem Mikołajczykiem rozmowy z przedstawicielami Najwyższego Sztabu Aliantów Zachodnich (Combined Chiefs on Staff) odnośnie możliwości zwiększenia dostaw uzbrojenia dla AK ze strony sojuszników. Na swoje postulaty nie uzyskał od nich pozytywnej odpowiedzi3, Mało tego, zatwierdzone w czerwcu 1944 roku kredyty amerykańskie nie dosyć, że nie dotarły do AK, to jeszcze w 4 dniu powstania zostały przez Amerykanów zamrożone w związku z uznaniem przez Stalina PKWN jako reprezentanta narodu polskiego. Czyli nie tylko brakowało uzbrojenia, ale i pieniędzy na nie!!!
Błędem było kontynuowanie operacji ,,Burza" mimo pierwszych przypadków rozbrajania akowców przez Armię Czerwoną i ich aresztowań; ale decyzja o podjęciu walk w Warszawie mimo brytyjskiej odmowy pomocy w wypadku wybuchu powstania, znanej już 28 lipca, była skrajną głupotą. Generał Anders chciał postawienia za to Komorowskiego pod sąd wojenny;tak się jednak nie stało.
Armia Krajowa szczyt swoich możliwości organizacyjnych osiągnęła w trakcie akcji ,,Burza" i powstania warszawskiego; wystawiono wtedy m.in. 27 DP AK, która w dużym stopniu przyczyniła się do wyzwolenia wielu kresowych miast i miasteczek. Niestety-nie na długo…..
Żołnierze Armii Krajowej z Wileńszczyzny i woj.lwowskiego byli rozbrajani przez Sowietów i więzieni; nie można było więc przypuszczać, że Stalin wesprze AK w Warszawie.
Zdecydował jednak duch miasta, które chciało bić się z Niemcami.
http://www.youtube.com/watch?v=PMSj16Y0D8M
Popowstaniowa Warszawa:
http://www.youtube.com/watch?v=2H0pNi7PeNQ
Leopoldowi Okulickiemu, ostatniemu dowódcy AK nie pozostało nic innego, jak rozwiązać organizację- zdradzona przez sojuszników, wykrwawiona w walkach nie mogła się narażać na dalsze straty. Rozpoczynał się czas Nie! i WiN, które niestety zostały dosyć szybko rozbite.
W szczytowym okresie działalności AK była największą organizacją konspiracyjną w Europie.
Leopold Okulicki, ,,Niedźwiadek"
Bibliografia
1.Historia 8. Trudny wiek XX, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992
2.Kronika XX wieku, Wydawnictwo Kronika Marian B.Michalik
3.Kronika powstań polskich 1794-1944, Marian B. Michalik
4. Wszystkie obrazy użyte w tym artykule są na licencji Wikimedia Commons.
